در مورد شکاف کام و لب بیشتر بدانیم!

گاهی پس از تولد نوزاد شکاف یا دهانه ای در لب او مشاهده می‌شود که ممکن است خیلی کوچک، یا آنقدر بزرگ باشد که لب بالایی و بینی را به هم متصل کرده باشد. گاهی هم به دلیل اینکه در حین رشد اولیه جنین در داخل رحم، سقف دهان به درستی بسته نشده است، نوزاد با شکافی در سقف دهان یا کام متولد می شود.

شکاف کام می تواند در قسمت استخوانی جلو سقف دهان (کام سخت) و یا در قسمت پشت سقف دهان که از بافت نرم تشکیل شده است (کام نرم) اتفاق بیفتد. اگرچه هر ساله هزاران نوزاد با عارضه مادرزادی شکاف کام و لب در سراسر جهان متولد می شوند، اما خوشبختانه در اغلب موارد تحت درمان قرار می گیرند و این مشکل تا حد زیادی اصلاح می شود.

شکاف کام و لب در نوزاد

علائم شکاف کام و لب

در بیشتر موارد، شکاف موجود در لب در بدو تولد مشهود است. بعلاوه، چون سد موجود بین دهان و بینی غیر طبیعی است، ممکن است هنگام تغذیه از بینی کودک شیر خارج شود. به موازات رشد کودک، علائم زیر نیز به تدریج آشکار می‌شوند:

• عفونت های مکرر گوش میانی و کاهش شنوایی
• مشکلات گفتاری
• مشکلات دندانی

شکاف معمولاً بین دندان های نیش و پیش ایجاد می شود و مشکلات دندان شامل کم دندانی (تعداد کمتر دندان)، پر دندانی، کج و نامرتب بودن دندان‌ها، اندازه و شکل غیر طبیعی دندان، کوچکی فک، و مشکل اپن بایت (وقتی دندان های بالا و پایین روی هم جفت نمی شوند و بین آنها فاصله می افتد) است. در کودکانی که دچار شکاف لب و کام هستند تمیز کردن دندانها نیز به دشواری صورت می‌گیرد و به همین دلیل احتمال پوسیدگی در آنان بیشتر است. بعلاوه، داروهایی که این کودکان مصرف می‌کنند حاوی ساکارز است و بر احتمال پوسیدگی می‌افزاید.

دلایل شکاف کام و لب

متخصصین عوامل ژنتیکی و محیطی را در ایجاد شکاف کام و لب موثر می دانند. همچنین، ابتلای مادر باردار به بیماریهای نظیر دیابت، و انجام رفتارهای پرخطر زیر توسط وی، می تواند زمینه ساز بروز این ناهنجاری باشد:

• سیگار کشیدن
• مصرف نوشیدنی های الکلی
• مصرف داروهای غیرقانونی
• عدم دریافت کافی ویتامین ها مخصوصا اسید فولیک

تشخیص شکاف کام و لب

شکاف کام و لب معمولا پس از تولد قابل مشاهده است. اما امروزه، با انجام سونوگرافی در دوران بارداری هم می توان این ناهنجاری را تشخیص داد. در این صورت، پزشک معمولا اقدام به کشیدن مایع آمنیوتیک می کند تا مطمئن شود که علت شکاف وجود سایر ناهنجاری های ژنتیکی نیست.

تصویر جنین در هفته 22 بارداری که در آن شکاف لب مشخص شده است

درمان شکاف کام و لب

درمان شکاف کام و لب بعد از تولد شروع می‌شود و نیاز به یک تیم تخصصی متشکل از جراح پلاستیک، جراح و متخصص گوش و حلق و بینی، جراح دهان و دندان، متخصص اطفال، دندانپزشک اطفال، ارتودنتیست، گفتار درمانگر و روانشناس دارد.

درمان دندانپزشکی شکاف کام و لب، ارتودنسی

قبل از 12 سالگی

بر اساس توصیه متخصصین، اولین ویزیت دندانپزشکی در این کودکان باید در حدود یک سالگی (یا حتی زودتر)، و مراجعات منظم از حدود ۳ سالگی شروع شود. درمان ارتودنسی طولانی مدت است و ممکن است در مراحل مجزا تا 21 سالگی ادامه داشته باشد. هرچه این درمان زودتر انجام شود سودمندتر و کم هزینه تر است.

در بدو تولد دستگاه های مخصوص ارتودنسی متناسب با دهان کودک ساخته و در محل شکاف قرار داده می‌شود تا از برگشت شیر از بینی جلوگیری و تغذیه کودک بهتر انجام شود.

بعد از رویش دندان‌های دائمی، ارتودنسی به منظم کردن دندان ها کمک می کند. مرحله اول، استفاده از ارتودنسی متحرک است. این مرحله معمولا از سن 5 یا 6 سالگی شروع می شود و تا 12 سالگی ادامه می یابد. هدف ارتودنسی مرحله اول، توسعه قوس دندانی در فک بالا و تراز کردن دندانهای پیشین و اصلاح ناهنجاری های موجود در فک است. این اقدام باید قبل از پیوند استخوان انجام شود تا زمینه خوبی برای روییدن دندانها در محل شکاف ایجاد شود. درمان با ارتودنسی متحرک نه تنها دندانهای فکین را تراز می کند، بلکه فک بالا را به جلو هدایت می‌کند تا عقب ماندگی رشد آن جبران شود.

بعد از 12 سالگی

پس از 12 سالگی، با رویش دندان های دائمی از ارتودنسی ثابت استفاده می شود تا دندانهای فک بالا و پایین ردیف و هماهنگ شوند. تلاش ارتودنتیست همچنان بر هدایت فک بالا به سمت جلو متمرکز است. ارتودنسی ثابت تا چند سال ادامه می یابد. اگر در این دوره بیمار نیاز به گفتار درمانی یا پیوند استخوان داشته باشد (به علت کمبود استخوان ناشی از شکاف) ارتودنتیست او را به متخصصین گفتار درمانی و یا جراح فک ارجاع می‌دهد. در صورتی که این ارتودنسی بتواند ناهنجاری فک را اصلاح کند نیازی به عمل جراحی نخواهد بود. ولی در موارد شدید، بیمار در سنین 17 تا 18 سالگی تحت عمل جراحی فک قرار می گیرد و قبل از آن، مرحله سوم ارتودنسی انجام می شود.

مراحل پیشرفت درمان ارتودنسی برای اصلاح عارضه لب شکری (ترتیب تصاویر از a تا c)

درمان‌های جراحی شکاف کام و لب

 جراحی شکاف کام و لب در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. معمولا ترتیب جراحی ها به شیوه زیر است:

ترمیم اولیه شکاف لب: در 3 تا 6 ماهگی

در این عمل، جراح با زدن برشهایی در دو طرف شکاف، فلپ های بافتی ایجاد می کند. سپس فلپ ها (شامل عضلات لب) را به هم می‌دوزد. این ترمیم ظاهر، ساختار و عملکرد لب را طبیعی تر می‌کند. در صورت نیاز، همزمان ترمیم اولیه بینی نیز انجام می‌شود.

ترمیم شکاف کام: تا سن 12 ماهگی یا در صورت امکان زودتر

بسته به شرایط، از روش های مختلفی برای بستن شکاف کام و بازسازی سقف دهان استفاده می‌شود. جراح در دو طرف شکاف برش هایی ایجاد می کند و بافت‌ها و ماهیچه‌ها را جابجا و دوباره مرتب می‌کند و محل ترمیم را با بخیه می‌بندد.

جراحی‌های پیگیری: بین 2 سالگی و اواخر نوجوانی

پیوند استخوان

پیوند استخوان معمولاً در سنین بین 8 تا 11 سالگی توصیه می‌شود. پیوند استخوان در فک بالا یک درمان استاندارد برای درمان شکاف کام و لب است. در این عمل یک قطعه کوچک استخوان از جای دیگری از بدن (معمولا پا، دنده، سر، یا لگن) برداشته می شود و در محل شکاف جایگذاری می شود. این عمل توسط جراح فک و صورت و به منظور تامین پشتیبانی بینی و لب، اصلاح تقارن چهره، ایجاد ردیف دندانی طبیعی در فک بالا، بهبود پایداری دندان های بالا و سقف دهان، و ایجاد ظاهر طبیعی تری انجام می شود.

ایمپلنت دندان‌

در ناهنجاری شکاف کام و لب بعضی از دندان ها غایبند و جای خالی این دندان ها می تواند با ایمپلنت دندانی پر شود. ایمپلنت دندانی پایه کوچکی از جنس تیتانیوم است که به جای ریشه دندان در استخوان کاشته می شود و به اندازه دندان طبیعی استحکام دارد.

تمیز کردن دندان ها در شکاف کام و لب

بهتر است یادآوری کنیم که کودکان مبتلا به شکاف کام بیش از سایرین در معرض خطر پوسیدگی دندان هستند و نیاز بیشتری به تمیز نگه داشتن دندان، و در صورت لزوم، فلوراید درمانی دارند. بعد از جوانه زدن دندان ها باید به تمیز کردن آنها با مسواک اقدام نمود و در صورتی که امکان این کار وجود ندارد، شستشو می تواند به کمک اسفنج آغشته به محلول دهانشویه صورت بگیرد.

کنار آمدن با شکاف کام و لب

مسلما هیچ پدر و مادری انتظار ندارد کودکی با شکاف کام و لب به دنیا بیاورد و مواجهه با این وضعیت می تواند از نظر عاطفی برای کل خانواده طاقت فرسا باشد. در صورت روبرو شدن با این مشکل، والدین بدون اینکه خود را سرزنش کنند، باید تمرکز خود را بر پشتیبانی کودک و کمک به او متمرکز کنند. گام نخست، پذیرش مشکل و فهماندن این نکته به کودک است که شخصیت او ربطی به مشکل موجود ندارد. این کار با کمک گرفتن از مددکار اجتماعی و روانشناس تسهیل می‌شود.