فاصله بین دندان‌ها، علل، تشخیص، درمان و پیشگیری

دیاستما چیست؟

دیاستما (Diastema) به شکاف یا فاصله بین دندان ها گفته می شود. دیاستما می تواند در هر دندانی ایجاد شود ولی شایع ترین نوع آن شکاف بین دو دندان فوقانی جلویی است. فاصله بین دندان ها هم در کودکان و هم در بزرگسالان ظاهر می شود. اگرچه در كودكان، معمولا پس از رویش دندان های دائمی از بین می رود. فاصله بین دندان ها می تواند اندازه های مختلف، از کمی قابل مشاهده تا بزرگ، داشته باشد.

بعلاوه، دیاستما ممکن است فقط بین دو یا چند دندان، و یا در موارد نادر، بین همه دندان ها ایجاد شود. درمان دیاستما معمولا ضرورتی ندارد اما در صورت تمایل فرد، روش های درمانی متعددی برای کم و زیاد کردن آن وجود دارد. در این مقاله، به بررسی علل ایجاد فاصله بین دندان ها می پردازیم و درمان و پیشگیری از آنها را شرح می دهیم.

فاصله بین دندان ها می تواند در هر دندانی ایجاد شود ولی شایع ترین نوع آن بین دو دندان فوقانی جلویی است

عواملی که باعث ایجاد فاصله بین دندان‌ها می شود؟

فاصله بین دندان ها تنها به یک دلیل ایجاد نمی شود، بلکه چندین عامل در ایجاد آن دخیلند که عمده آنها عبارتند از:

اندازه دندان‌ها در رابطه با استخوان فک

اگر دندان های فرد برای استخوان فک بسیار کوچک باشد، فاصله دندانها از یکدیگر زیاد می شود. اندازه دندان ها و استخوان فک را ژنتیک فرد تعیین می کند. بنابراین دیاستما در خانواده ها منتقل می شود.

فقدان دندان یا کوچک بودن اندازه آن نسبت به حد طبیعی

غیاب بعضی از دندان ها و یا کوچک بودن بعضی از آنها نیز باعث ایجاد فاصله بین دندان ها می شود. این وضعیت غالباً در دندانهای پیش جانبی فوقانی دیده می شود. اگر این دندان از بین رفته یا نسبتاً کوچک باشند، شکافی بین دو دندان جلویی ایجاد میشود.

بزرگ بودن فرنوم لب (labial frenum)

فرنوم لب، بافتی است که از داخل لب بالایی تا لثه بالای دندانهای جلویی فوقانی کشیده می شود. بیش از حد بزرگ بودن این بافت هم از علت های دیگر فاصله دندان هاست.

بیماری لثه

در بیماری لثه، التهاب، منجر به آسیب استخوان حمایت کننده از دندان و رشد بیش از حد لثه (هیپرپلازی) می شود. در نهایت، ممکن است دندان ها شل شوند و شکاف هایی بین آنها ایجاد شود. بیشتر بیماری های جدی و مزمن لثه (پریودنتیت) نسبتاً بدون درد هستند، بنابراین برای تشخیص بموقع آنها معاینه منظم توسط دندانپزشک بسیار اهمیت دارد.

رفلکس بلع اشتباه

در رفلکس بلع صحیح، زبان به سقف دهان فشار می آورد. اما بعضی ها هنگام بلعیدن زبان خود را به دندان های جلویی فشار می دهند. ارتودنتیست ها این حرکت را رانش زبان (tongue thrust) می نامند. فشار تکراری زبان به مرور دندانهای پیش را به جلو رانده، باعث ایجاد شکاف می شود. اگر کودکی از قبل دارای شکاف بین دندان ارثی باشد، رفلکس بلع اشتباه شرایط را بدتر می کند.

عادت‌های ضعیف

استفاده طولانی مدت از پستانک و بطری، مکیدن انگشت، مکیدن لب، و عادت های مشابه، با فشار دادن دندان های جلویی به دیاستما کمک می کند.

افتادن دندان‌های شیری

کودکان هنگام افتادن دندان های شیری، دچار دیاستمای موقتی شوند. اما پس از درآمدن دندان های دائمی این شکاف ها معمولاً از بین می روند. بر اساس گزارشات موجود، 98٪ از کودکان 6 ساله دارای دیاستمای خط میانی هستند، ولی درصد آن در 11 سالگی و 18 سالگی به ترتیب به حدود 49 درصد و 7 درصد کاهش می یابد. این نوع شکاف آنقدر شایع است که دندانپزشکان آن را یک پدیده طبیعی رشد در کودکان می دانند.

افزایش سن و فاصله در دندان‌ها

دندان ها به مرور زمان جابجا می شوند. شکاف موجود در دندان ها با گذشت سالها بیشتر می شود، البته در بعضی موارد هم ممکن است کوچکتر شود. برای درک چگونگی جابجایی دندانها با افزایش سن، باید با ارتودنتیست مشورت کرد.

علائم فاصله بین دندان‌ها

تنها نشانه دیاستما، فاصله قابل مشاهده بین دندان ها است. البته، اگر دندان ها به دلیل بیماری لثه شل شده باشند، ممکن است فرد به خصوص هنگام غذا خوردن احساس درد و ناراحتی کند یا علائم زیر را همزمان مشاهده کند:.

• لثه های قرمز روشن، متورم و حساس
• خونریزی لثه و عقب رفتن آن
• بوی بد دهان
• لق شدن دندان ها

تشخیص فاصله بین دندان‌ها

تشخیص دیاستما ساده است و معمولا فرد هنگام مسواک زدن یا کشیدن نخ دندان متوجه شکاف می شود. دندانپزشک هم هنگام معاینه دندان ها فاصله را تشخیص می دهد.

آیا فاصله بین دندان‌ها جذاب نیست؟

زیبایی تا حدی یک امر ذهنی و نسبی است!  زیبایی فاصله دندان ها هم از این امر مستثنی نیست. اگرچه بعضی برای رفع فاصله بین دندانها اقدام می کنند، اما در بعضی دیگر به عنوان یک افزودنی منحصر به فرد و مشخص در یک ظاهر جذاب پذیرفته می شود.

برای بعضی دیاستما یک ویژگی منحصر به فرد جذاب تلقی می شود. (راست بریژیت باردو هنرپیشه دهه 50 و 60، چپ لورا استون)

نحوه درمان فاصله بین دندان‌ها

شکاف دندان معمولاً بی خطر است و نیاز به درمان ندارد. اما اگر درمان از نظر پزشکی هم ضروری نباشد، ممکن است فرد به دلایل زیبایی نسبت به درمان آن اقدام کند. در هر صورت، بستگی به علت ایجاد فاصله بین دندان ها، اندازه دندان، اندازه شکاف (خفیف، متوسط، شدید) و آناتومی فرد دارد و دندان پزشک آن را تشخیص خواهد داد. روش های متداول درمانی به شرح زیر می باشند:

بریس

بریس ها دارای سیم و براکت هایی هستند که به دندان ها فشار وارد می کنند و به آرامی آنها را به هم می رسانند. معمولا تغییرات قابل توجه پس از چهار تا شش هفته آشکار می شود و درمان با کیفیت خوب می تواند تا 24 ماه هم طول بکشد. الاینرهای شفاف (Clear aligners) هم  نوعی جایگزین تقریباً نامرئی برای بریس ها است و هزینه آنها تقریباً یکسان است.

نوارهای شکاف دندان (Gap bands)

در این روش، نوارهای لاستیکی کوچک به دور دندانهای فاصله دار حلقه می شوند تا آنها را به سمت هم بکشند. این نوارها به دلیل ارزان بودن، در ابتدا جذاب به نظر می رسند ولی به دلیل خطرات بالقوه ای که دارند،  متخصصان آن را توصیه نمی کنند. نوارهای محکم می توانند به زیر لثه بروند و جا بیفتند و به طور غیر قابل برگشت به دندان آسیب برسانند و باعث لق شدن دندان شوند.

روکش یا باندینگ (Veneers یا bonding)

این گزینه ها مخصوصا برای مواقعی مناسبند که علت ایجاد فاصله بین دندانها کوچکی اندازه آنها باشد. در باندینگ بر روی سطح دندان ها رزین های کامپوزیتی همرنگ دندان اعمال می شود و سپس رزین به کمک منبع نور درمانی با شدت بالا سفت می شود. روکش ها قطعات ظریف پرسلن و همرنگ دندان هستند که به طور محکم روی سطح دندان ها نصب می شوند.

روش‌های ترمیمی

اگر دلیل دیاستما کم بودن تعداد دندان ها باشد، ممکن است به دندانپزشکی ترمیمی (شامل ایمپلنت یا کاشت، بریج، تاج) نیاز داشته باشد. ایمپلنت دندان شامل پیچ های فلزی است که به جای ریشه دندان در استخوان فک قرار می گیرند. بریج نوعی دندان مصنوعی است که به دندانهای دو طرف شکاف متصل می شود.

عمل جراحی

هنگامی که فاصله بین دندان ها ناشی از بزرگی فرنوم باشد، دندانپزشک ممکن است عمل فرنکتومی (frenectomy) را توصیه کند.

درمان بیماری لثه

در صورتی که دیاستما به دلیل بیماری لثه ایجاد شده باشد، ابتدا باید لثه را درمان کرد. درمان شامل جرم گیری و مبارزه با باکتری ها توسط آنتی بیوتیک های موضعی یا خوراکی است. هنگامی که لثه ها دوباره سالم شدند، می توان یکی از روش های درمانی فوق را برای رفع فاصله بین دندان ها استفاده کرد.

روش های درمانی موجود به رفع فاصله بین دندان ها کمک میکنند

پیشگیری از ایجاد فاصله بین دندان‌ها

برخی از دیاستماها قابل پیشگیری نیستند. اما روش های زیر می تواند خطر ایجاد فاصله بین دندان ها را در بعضی موارد کاهش دهد.:

• دو بار مسواک زدن و نخ دندان کشیدن روزانه
• مراجعه منظم به دندان پزشک جهت معاینه و تمیز کاری های حرفه ای
• آموزش به کودکان جهت اجتناب از مکیدن انگشت شست و کمک به آنها در ترک این عادت
• اصلاح رفلکس های بلع اشتباه

چشم‌انداز

برای کسانی که به دنبال درمان دیاستما هستند، چشم انداز مثبت است. بسیاری از روش ها می توانند فاصله با موفقیت برطرف کنند.