چقدر با خطرات و عوارض ارتودنسی آشنا هستید؟

درمان ارتودنسی به منظور اصلاح ناهنجاری های موجود در مجموعه فکین و دندانها، و بازیابی عملکرد عادی آنها صورت می گیرد. در این روش که توسط ارتودنتیست انجام می شود، نسبت به مرتب و تراز کردن دندانها، و ایجاد تناسب و هماهنگی بین فک و دندان اقدام می شود. ارتودنسی با بهبود عمل جویدن، گفتار، زیبایی و در کل، سلامت عمومی و سلامت دهان، باعث افزایش راحتی و عزت نفس فرد، و نهایتا بهبود کیفیت زندگی او میشود.

اگرچه خطرات و عوارض ارتودنسی در مقایسه با اقداماتی مانند جراحی به مراتب کمتر است، اما حین استفاده از روش ها، دستگاه ها و مواد مختلف، ممکن است عوارض جانبی ناخواسته ای ایجاد شود. خطرات و عوارض ارتودنسی ممکن است موضعی یا سیستمیک باشند و در این مقاله به اجمال مورد بررسی قرار می گیرند.

آگاهی از خطرات و عوارض احتمالی ارتودنسی قبل از اقدام به درمان اهمیت زیادی دارد

دسته بندی خطرات و عوارض ارتودنسی

خطرات و عوارض ارتودنسی می تواند در اثر عوامل مرتبط با بیمار، کادر درمانی، یا روش به کار رفته رخ دهد. در هر صورت، عوارض جانبی ایجاد شده می تواند موضعی یا سیستمیک باشد.

خطرات و عوارض ارتودنسی موضعی

این عوارض مربوط به ناحیه دهان و دندان است و شامل موارد زیر می باشد:

عوارض دندانی

در تاج دندان

صدمات وارده به مینای دندان

آسیب های وارد شده به مینای دندان می تواند شامل کلسیم زدایی یا دکلسیفیکاسیون (که توسط بروز لکه های سفید اطراف بریس ها مشخص می شود)، شکستگی و ترک خوردگی مینا باشد.

پوسیدگی

فضاهای کوچکی که در اطراف بریس های دندانی ایجاد می شود، می تواند محلی برای گیر کردن ذرات غذا و در نتیجه رسوب پلاک و تجمع باکتری باشد. این می تواند به سطح مینای دندان آسیب برساند و در بعضی موارد باعث ایجاد پوسیدگی در دندان شود.

تغییر رنگ دندان

تغییر رنگ دندان نیز یکی از خطرات و عوارض ارتودنسی است که بعد از برداشتن بریس ها مشخص می شود و غالبا ناشی از عملکرد آنهاست. البته گاهی نیز ناشی از بهداشت ضعیف دهان و دندان است. در مواردی که از رزین برای اتصال براکت ها استفاده شده باشد، تغییر رنگ اجتناب ناپذیر است.

در ریشه دندان

تحلیل رفتن ریشه

تحلیل ریشه بیشتر در دندان های پیش بالایی و در نوک آن اتفاق می افتد و درجات مختلفی دارد. اما غالبا خفیف است و در سلامت دندان ها یا دوام آنها موثر نیست. تحلیل ریشه در مواردی که درمان ارتودنسی طولانی تر است بیشتر اتفاق می افتد و اگر همراه با بیماری لثه باشد، تهدید کننده دندان است.

انکیلوزیس

انکیلوز به وضعیتی گفته می شود که در آن ریشه دندان به استخوانی که آن را نگه می دارد می چسبد. در چنین مواردی فقط بخش کوچکی از دندان در خارج از لثه قابل مشاهده است و اندازه آن از بقیه دندان ها کوتاه تر خواهد شد. این وضعیت باعث کاهش پایداری دندان ها در دراز مدت می شود.

در پالپ دندان (بخش نرم و زنده مرکز دندان)

ایسکمی، پالپایتیس، نکروزیس

ارتودنسی دندانها را جابجا می کند و این امر باعث وارد آمدن فشار بر اطراف و از جمله بر رگهای خونی پالپ دندان می شود. تغییرات عروقی ناشی از ارتودنسی معمولا موقتی هستند اما گاهی برگشت ناپذیر می شوند. در این صورت ممکن است خونرسانی به پالپ مختل شود (ایسکمی) و در طولانی مدت باعث پالپایتیس (التهاب پالپ) و نهایتا نکروزیس (مرگ پالپ دندان) شود.

عوارض پریودنتال

ژنژیویت (التهاب لثه)

التهاب لثه بیشتر در اثر بریس ها اتفاق می افتد که شامل بریس های شفاف یا Invisalign یا بریس های فلزی هستند. التهاب لثه باعث قرمز شدن و حساس شدن بافت لثه می شود و می تواند دردناک باشد.

عقب رفتن لثه

در صورتی که التهاب لثه پیشروی کند، لثه تحلیل رفته، دچار عقب روی می شود. در این هنگام بخش بیشتری از ریشه دندان در معرض محیط قرار می گیرد و آن را آسیب پذیرتر می کند.

بیماری پریودنتال

اگر بهداشت دهان بیمار مناسب نباشد، تحلیل لثه  می تواند منجر به بیماری پریودنتال شود. بیماری پریودنتال یک بیماری باکتریایی مزمن است که بافت لثه را درگیر می کند و نهایتا به تخریب کامل لثه و استخوان آلوئولار فک می شود.

خطرات و عوارض ارتودنسی مربوط به مفصل تمپوروماندیبولار

این مشکل باعث درد یا ایجاد صدا در مفصل فک می شود و هنوز ارتباط آن با ارتودنسی مشخص نیست. متخصصین معتقدند که قبل از اقدام به ارتودنسی بیمار باید از نظر اختلالات مفصل تمپوروماندیبولار (TMJ) چک شود تا افراد آسیب پذیر شناسایی شوند. در مواردی که ناراحتی بیمار شدید باشد، گزینه های پیش رو معمولا عمل جراحی یا خاتمه درمان ارتودنسی است.

اغلب خطرات و عوارض ارتودنسی با رعایت بهداشت کافی و مناسب دهان و دندان قابل پیشگیری است

خطرات و عوارض ارتودنسی مربوط به بافت نرم دهان

در طول درمان ارتودنسی ممکن است صدماتی به داخل یا خارج دهان وارد شود. تماس مستقیم لثه و مخاط دهان با ابزار های ارتودنسی، و همچنین قرار دادن نادرست آنها می تواند باعث فرسایش و زخم بر روی مخاط دهان، لب، زبان یا لثه شود. درد و ناراحتی ایجاد شده را تا حدی می توان با استفاده از موم ارتودنسی بهبود بخشید. عدم رعایت بهداشت ابزارهای متحرک دستگاه ارتودنسی گاهی با استوماتیت (التهاب دهان) همراه است. همچنین، گزارش های موجود نشان می دهند که وارد شدن ضربه دست به ابزارهای سری (مانند هدگیر) باعث آسیب هایی به چشم ها شده است.

خطرات و عوارض ارتودنسی مربوط به نتایج نامطلوب

گاهی پس از ارتودنسی نتایج عملکردی و زیبایی شناختی مورد نظر به دست نمی آید. این شامل مواردی هم می شود که بیمار مایل به ادامه درمان نیست و ارتودنسی موفقیت آمیز نخواهد بود.

بازگشت ارتودنسی (relapse)

یکی از خطرات و عوارض ارتودنسی بازگشت دندان ها به موقعیت قبل خود بعد از برداشتن بریس هاست. البته، چون این احتمال وجود دارد که در همه بیماران مقداری برگشت صورت بگیرد، غالبا از نگهدارنده (Retainer) برای پیشگیری استفاده می شود. برگشت دندان به همکاری بیمار در طول درمان ارتودنسی، شدت مال اکلوژن قبلی دندان، و وجود یا عدم وجود تناسب در رشد استخوانی فرد دارد.

خطرات و عوارض ارتودنسی سیستمی

این دسته از خطرات و عوارض ارتودنسی را می توان در گروه های زیر بررسی کرد:

عوارض روان شناختی

درمان ارتودنسی طولانی مدت است و وجود دائمی ابزارها می تواند باعث آزار یا فشار روانی بر فرد شود. الزام بیماران (که غالبا در سنین کودکی و نوجوانی هستند) به رعایت توصیه های بهداشتی ممکن است به تغییر رفتار بیمار و والدین او بینجامد. ناراحتی همراه با درد و نارضایتی هایی که مخصوصا در سنین پایین نسبت به مختل شدن زیبایی ظاهری ایجاد می شود نیز فشار روانی وارده بر فرد را افزایش می دهد.

عوارض گوارشی

مشکلات گوارشی ایجاد شده می تواند ناشی از بلعیدن تصادفی قطعات کوچک ارتودنسی شامل لوله و براکت شود.  در صورت بروز این قبیل خطرات و عوارض ارتودنسی باید سریعا به پزشک مراجعه کرد.

عوارض آلرژیک

واکنش های شدید حساسیتی به مواد به کار رفته در دستگاه ارتودنسی شامل نیکل، کبالت، کروم، لاتکس و پلیمرها کاملا شناخته شده است. شایع ترین شکل این واکنش ها درماتیت تماسی صورت و گردن، ایجاد ضایعات در مخاط دهان و لثه، و به ندرت، واکنش های سیستمیک است. علائم آلرژی از بثورات کوچک روی پوست یا مخاط، تا درماتیت عمومی متفاوت بوده، در موارد شدید ممکن است منجر به قطع درمان ارتودنسی شود. به منظور اطمینان از یک درمان ارتودنسی ایمن، باید پیش از شروع درمان به شناسایی بیماران آلرژیک اقدام نمود.

عوارض قلبی

اندوکاردیت عفونی به ندرت همراه با ارتودنسی دیده می شود، اما در صورت بروز، عوارض شدید و خطرناکی ایجاد می کند. پیشگیری این مورد در مراحلی است که احتمال خونریزی وجود دارد، مانند کشیدن دندان، قرار دادن مینی ایمپلنت برای کنترل لنگر، و گاهی اوقات در هنگام قرار دادن و برداشتن نوارهای ارتودنسی.

عوارض مربوط به انتقال عفونت

انتقال عفونت ممکن است از ارتودنتیست به بیمار، از بیمار به بیمار، یا از بیمار به ارتودنتیست باشد که با رعایت موازین بهداشتی قابل پیشگیری است.

ایجاد ضایعات لب و دهان گاهی به دلیل واکنش های آلرژیک ناشی از ارتودنسی است

پیشگیری از خطرات و عوارض ارتودنسی

از آنجا که بسیاری از خطرات و عوارض ارتودنسی مربوط به بهداشت ضعیف دهان در دوره درمان است، رعایت نکات زیر به پیشگیری از خطرات و عوارض ارتودنسی کمک شایانی می کند:

مراقبت از دهان و دندان

بیماران باید حتی المقدور دندان های خود را بعد از مصرف هر غذایی با مسواک نرم و حاوی فلوراید به درستی مسواک بزنند. همچنین، استفاده از نخ دندان برای پاک کردن بین بریس ها و زیر سیم ها ضروری است.

انتخاب مناسب مواد غذایی

کاهش مصرف مواد غذایی شیرین و نشاسته ای در جلوگیری از تشکیل پلاک و در نتیجه پوسیدگی دندان بسیار موثر است. همچنین باید از مصرف غذاهای چسبناک و سفت که می توانند به بریس ها بچسبند یا آنها را بشکنند نیز باید خودداری کرد.

مراجعات منظم به دندانپزشک

معاینات منظم توسط متخصص ارتودنسی به اطمینان از سالم ماندن دندان ها و لثه ها کمک می کند. دندانپزشک وجود هر مشکلی را در ابتدا شناسایی می کند و در صورت لزوم مداخلات درمانی لازم را به موقع انجام می دهد.