آنچه باید درباره پوسیدگی دندان بدانیم!

پوسیدگی دندان یکی از شایع‌ترین مشکلات بهداشتی در سراسر جهان است و بیشتر در کودکان، نوجوانان و سالمندان دیده می شود. پوسیدگی دندان به وضعیتی گفته می شود که سطح مینای دندان توسط اسید موجود در دهان دچار آسیب دائمی شده، سوراخ ها یا حفرات ریزی در آن ایجاد می شود.

این حفره ها در اثر ترکیبی از عوامل گوناگون شامل باکتری های موجود در دهان، مصرف مکرر غذاها و نوشیدنی های شیرین، و بهداشت ضعیف دهان و دندان به وجود می آیند. اگر حفره ها درمان نشوند، بزرگتر می شوند و لایه های عمیق دندان را تحت تأثیر قرار می دهند. آنها می توانند منجر به دندان درد، عفونت و از بین رفتن دندان شوند.

در پوسیدگی دندان سطح مینای دندان توسط اسید دچار آسیب دائمی شده، در آن حفراتی ایجاد می شود

علائم پوسیدگی دندان

در اوایل پوسیدگی دندان، معمولاً علائم مشخصی دیده نمی شود. ولی با پیشرفت پوسیدگی، علائم زیر آشکار می شوند:

• دندان درد
• حساسیت دندان به مواد غذایی شیرین، گرم یا سرد
• پیدایش لکه های سفید یا قهوه ای روی سطح دندان
• وجود حفره در دندان
• عفونت، که می تواند منجر به تشکیل آبسه (جیب چرک) شود. آبسه به نوبه خود می تواند باعث درد، تورم صورت و تب شود.

علت پوسیدگی دندان

شروع پوسیدگی

پوسیدگی دندان فرآیندی است که با گذشت زمان اتفاق می افتد. اگر پس از هر بار مصرف غذاها و نوشیدنی های شیرین یا کربوهیدراتی، دهان شسته نشود، روی دندانها لایه چسبناکی به نام پلاک تشکیل می شود. پلاک محل تجمع باکتری هایی است که از قند موجود تغذیه کرده، اسید تولید می کنند. اسیدها به دندان حمله می کنند و مینای دندان را نرم و حل کرده، در آن سوراخ های کوچکی ایجاد می کنند که بیانگر آغاز پوسیدگی دندان است.

پیشرفت پوسیدگی

با پیشرفت پوسیدگی، باکتری ها به لایه بعدی دندان، به نام عاج، می رسند که نسبت به مینای دندان استحکام کمتری دارد. عاج از طریق لوله های ریزی مستقیماً با عصب دندان ارتباط دارد و التهاب آن باعث ایجاد حساسیت می شود. با توسعه پوسیدگی دندان، باکتری ها به سمت بخش داخلی دندان (پالپ) که شامل اعصاب و عروق خونی است حرکت می کنند. پالپ در اثر تجمع باکتری متورم و تحریک می شود، ولی چون درون دندان محلی برای تورم وجود ندارد، عصب تحت فشار قرار گرفته، باعث دردی می شود که حتی می تواند در خارج از ریشه دندان تا استخوان نیز گسترش یابد.

ساختار دندان، پوسیدگی دندان از مینا شروع می شود و به پالپ می رسد

چه کسانی بیشتر در معرض خطر پوسیدگی دندان هستند؟

مهمترین عوامل خطر پوسیدگی دندان مراقبت نکردن از دندانها و مصرف بیش از حد غذاها و نوشیدنیهای شیرین و نشاسته ای است. بجز این موارد، برخی از افراد نسبت به سایرین بیشتر در معرض خطر پوسیدگی دندان قرار دارند، از جمله افرادی که:

• بزاق کافی ندارند و دهان آنها خشک است که می تواند به دلیل داروها، بیماری های خاص یا برخی از درمان های ضد سرطان باشد
• فلوراید کافی دریافت نمی کنند
• خیلی کم سن هستند. نوزادان و کودکان نوپا که از بطری شیر می نوشند در معرض خطر بیشتری هستند، به خصوص اگر بطری های خود را قبل از خواب دریافت کنند، دندان های آنها برای مدت طولانی در معرض مواد قندی قرار خواهد داشت.
• مسن هستند. بسیاری از سالمندان لثه های عقب رفته دارند و دندان هایشان بیشتر در معرض سایش و پوسیدگی قرار دارد. بعلاوه، مصرف بیشتر دارو در افراد مسن ممکن است با کاهش جریان بزاق و خشکی دهان همراه باشد و خطر پوسیدگی را تشدید کند.

پوسیدگی دندان یک روند تدریجی و پیشرونده است (از چپ به راست)

تشخیص پوسیدگی دندان

دندانپزشک معمولاً با مشاهده دندانها و بررسی آنها با ابزارهای دندانی، پوسیدگی و حفره های دندان را پیدا می کند. وی همچنین در مورد وجود علائم از بیمار سوال می کند و گاهی ممکن است برای تشخیص میزان حفره و پوسیدگی به عکسبرداری با اشعه ایکس مراجعه کند.

درمان پوسیدگی دندان

درمان پوسیدگی بر اساس شدت وضعیت و شرایط بیمار تعیین می شود. گزینه های درمانی عبارتند از:

درمان با فلوراید

درمان با فلوراید در ابتدای پیدایش حفره ها می تواند به بازیابی مینای دندان کمک کند و گاهی تشکیل حفره را در مراحل اولیه معکوس کند. درمان حرفه ای فلوراید به اشکال مایع، ژل، کف یا لاک است که یا با مسواک روی دندان گذاشته می شود یا در یک سینی کوچک اختصاصی (Custom trays) روی دندان ها قرار می گیرد.

گاهی فلوراید درون سینی های کوچکی که با دندانهای فرد متناسب است (Custom trays)،  روی دندان ها قرار می گیرد

پر کردن

پر کردن دندان، گزینه اصلی درمان در مرحله اولیه پیشرفت پوسیدگی است. پر کننده ها از مواد مختلفی ساخته می شوند، مانند رزین های کامپوزیت همرنگ دندان، چینی (پرسلن) یا آمالگام دندانی که ترکیبی از چندین ماده است.

عصب کشی

وقتی پوسیدگی به مواد داخلی دندان (پالپ) رسید، ممکن است به عصب کشی نیاز باشد. این روش درمانی برای نجات و ترمیم دندان آسیب دیده یا آلوده انجام می شود. ابتدا پالپ دندان بیمار برداشته می شود و داروهایی برای رفع عفونت در کانال ریشه قرار می گیرد. سپس جای خالی پالپ با یک پر کننده پر می شود.

کشیدن دندان

در شدیدترین موارد، هنگامی که آسیب وارده به پالپ قابل برطرف شدن نباشد، دندانپزشک اقدام به کشیدن دندان می نماید. بعد از آن، باید دندان از دست رفته را با بریج یا ایمپلنت جایگزین کرد. در غیر این صورت، ممکن است دندان های کناری حرکت کنند و آرایش دندانها را تغییر دهند.

پیشگیری از پوسیدگی دندان

آنچه می توان برای جلوگیری از پوسیدگی دندان انجام داد، به شرح زیر است:

• اطمینان از دریافت میزان کافی فلوراید از طریق مسواک زدن با خمیر دندانهای حاوی فلوراید، استفاده از دهانشویه حاوی فلوراید، و نوشیدن آب لوله کشی (معمولا به آب لوله کشی فلوراید اضافه می شود ولی آب بطری شده فلوراید ندارد)
• رعایت بهداشت دهان و دندان از طریق دو بار مسواک زدن در روز با خمیر دندانهای حاوی فلوراید و استفاده منظم از نخ دندان
• توجه به تغذیه از طریق محدود کردن غذاها و نوشیدنی هایی که سرشار از مواد قندی و نشاسته هستند، انتخاب هوشمندانه غذا، مصرف وعده های غذایی مغذی و متعادل، محدود کردن مصرف میان وعده
• اجتناب از مصرف دخانیات
• مراجعه منظم به دندانپزشک برای چکاپ و جرمگیری حرفه ای
• استفاده از درزگیر (dental sealant) مخصوصا در کودکان. درزگیرهای دندان پوشش های پلاستیکی نازکی هستند که از سطح دندان های پشتی محافظت می کنند.

درزگیر (dental sealant) به کمک برس روی دندان اعمال می شود و با محافظت از مینای دندان، جلوی پوسیدگی را می گیرد